Ben je gehoorzaam of autonoom?

Op zich is dit best een confronterende vraag. Want willen wij mensen niet graag autonoom zijn? Bovendien heeft in deze tijd van individualisering, zelfsturing, grenzen aangeven enz. het woord gehoorzaamheid een wat negatieve klank gekregen. ‘Dus ja, natuurlijk ben je autonoom!’ Maar wees eens eerlijk? Ben je werkelijk autonoom of is de wens de vader van de gedachte?

Wie de koek krijgt wie de gard
Jarenlange ervaring met clënten heeft mij geleerd dat gehoorzaamheid deel uitmaakt van de menselijke conditie. Met andere woorden de mens is geconditioneerd om gehoorzaam te zijn. De mens wil uiteindelijk niets liever dan gehoorzamen. Dat is zijn programma. Je ouders beginnen ermee. Daarna wordt het overgenomen door de school, de kerk, de universiteit, het werk, de overheid. Iedereen wil dat je gehoorzaamt. Dus dat is wat de meesten van ons doen, omdat ongehoorzaamheid vaak sancties tot gevolg heeft.

Gehoorzaamheid – in ruimere zin conformisme - biedt voor de meeste mensen meer veiligheid en warmte. Daarbij is het risico om af te gaan, te verliezen, relatief kleiner. Je hoort immers bij die grote groep ‘gehoorzamen’, de mensen die de ‘macht’ hebben. Het trotseren van de mening van anderen die in jouw beleving machtiger zijn dan jij (ze zijn met meer, hebben een grotere mond, een hogere status of simpelweg meer macht)
is ook een angstaanjagend beeld want dat trotseren zet je wel duidelijk apart van anderen. En dat gaat in tegen onze onbewuste, diepe wens bij de groep te willen horen.

Persona non grata
De meest fundamentele wens van de mens is ‘to love and be loved’. Dit diepe verlangen naar onvoorwaardelijke liefde verwarren wij dikwijls met de oproep om ons bij de groep aan te sluiten. Daarin gaan we heel ver. We zijn zonder meer bereid tot please-gedrag en staan anderen toe frequent onze persoonlijke grenzen te overschrijden. We zijn zelfs in staat onszelf te verloochenen en ons anders voor te doen. We zetten als het ware een masker op zodat niet gezien wordt wat we werkelijk denken of willen. De ironie wil dat velen tegenwoordig letterlijk een niet werkend mondkapje (gehoorzaamheidsmasker) dragen. In het latijn wordt masker persona genoemd. En dat is wat velen van ons zijn: personen. Wandelende maskers. We willen liever gehoorzame personen zijn dan autonome mensen.

Van overleven naar leven
Hoe het ook zij, je voegen naar de groep en de machtigen daarbinnen is voor de meesten van ons een primaire overlevingsstrategie. Je kent dit patroon dusdanig goed dat je het als vanzelf inzet, in ieder geval zo gauw je je enigszins onder druk voelt staan of onzeker bent over wat te doen. Uiteindelijk voelen de meesten van ons zich prettig in of bij de groep die er op dat moment toe doet, alles liever dan buiten de groep staan. Waar de groep voor staat maakt niet zoveel uit. De groep, en de autoriteit als belichaming van de groep, is de norm.

Als je er altijd voor kiest om een ‘persona’ te zijn binnen de groep, ga je eraan voorbij dat je ook een autonoom mens kunt zijn. De autonome mens is vooral gehoorzaam aan zichzelf en hecht minder waarde aan wat de ander zegt dat hij moet doen. Je kunt dus zeggen dat hij een grote intrinsieke gehoorzaamheid kent. Hij geeft liever gehoor aan de stem van zijn hart. De autonome mens weet wie hij is en dat heeft niets te maken met zijn naam, afkomst, nationaliteit, functie of geslacht. Hij weet wat hij ècht wil en dat gaat voorbij aan sociale status, beïnvloeding of conditionering. Autonoom zijn betekent ook dat je jezelf nooit met anderen vergelijkt, dat je beseft dat je het nooit voor iedereen goed kunt doen, dat je je eigen kwaliteiten kent en bereid bent je fouten te omarmen.

Oefenen in reflectie
Voor autonoom functioneren is het hoogste niveau van reflectie nodig: ‘Is mijn gedrag in lijn met mijn waarden en met hoe ik echt wil zijn?’ Dit is iets waar mensen goed toe in staat zijn. Je kunt eenvoudig herkennen of je gedrag uit vrije wil, ontspannen, manipulatief of onder druk tot stand komt. Bij autonoom functioneren nemen mensen verantwoordelijkheid voor hun gedrag. Ze kennen hun gedrag toe aan zichzelf.

Dus stel jezelf nogmaals de vraag: ‘Ben ik een gehoorzaam persoon of een autonoom mens?’

Autonomy it's what unhappy people are missing. The have given the power to run their lives to other people
Judith Guest