Omgaan met woede

Ik ben opgegroeid in een gezin waar men niet goed omging met woede. Mijn vader gebruikte regelmatig verbaal en fysiek geweld. Het gevolg hiervan was dat ik een afkeer ontwikkelde van boosheid en bijgevolg ook mijn eigen boosheid onderdrukte. Het jammerlijke effect hiervan was tweeërlei. Eén: mijn latere bazen waren vaak dominante potentaten. Het is namelijk een universele wet dat wat je in het leven probeert te ontvluchten, jou keer op keer zal weten te vinden. Twee: als ik incidenteel kwaad werd leek het wel of er een vulkaan uitbarstte. Direct na zo’n voorval voelde ik altijd grote schaamte en schuld en vervreemde ik mezelf nog meer van mijn inherente menselijke boosheid. Het bizarre was dat de aanleiding van zo’n uitbarsting vrijwel altijd onbeduidend was zoals bijvoorbeeld het verliezen van een knoop. De mensen die zoiets meemaakten - ikzelf incluis - begrepen er niets van.

Confrontatie met woede
Boosheid is een primaire menselijke emotie. Iedereen wordt wel eens boos, maar het is wat anders wanneer boosheid als een ongecontroleerde eruptie op een persoon of voorwerp gericht wordt. En juist doordat ik de natuurlijke menselijke boosheid afwees als ongewenst en zelfs onderdrukte, kon ik mijn boosheid en frustratie alleen uiten met zo’n woede uitbarsting. De normale boosheid in mij was gebroken, vervormd.

Al weer vele jaren geleden werd mij tijdens een intensief coachtraject duidelijk hoe mijn boosheid zich zo had kunnen vervormen. Mijn woede vloeide voort uit onverwerkt jeugdtrauma. Achter het pantser van de woede lag een heel pallet aan andere emoties verscholen, waarbij angst en schaamte vooraan in de rij stonden. Mijn woedepatroon doorbreken betekende dat ik niet alleen mijn woede maar ook de emotionele ladingen die achter mijn woede verscholen lagen, tegemoet moest treden. Het gebeurde niet binnen een vloek en een zucht, maar toen ik eenmaal besloten had de confrontatie aan te gaan met mijn boosheid en daarna mijn angst, was het leed vrij snel geleden. Doorslaggevend daarbij was mijn verblijf in een ashram in India, waar ik mij overgaf aan diverse verdiepende processen om te komen tot emotioneel evenwicht.

All in the family
Zoals gezegd, ons gezin ging niet goed om met boosheid. Onlangs werd ik hieraan weer herinnerd toen mijn jongste zus een totaal onverwachte woedeaanval kreeg, gericht op mij. Het was niet de eerste keer dat ik haar zag transformeren in een duivelse furie, maar toch schrik je er weer van. Juist omdat het zo plompverloren en rauw is. Al gaandeweg werd ze overweldigd door haar woede, die in geen enkele verhouding stond tot de gebeurtenis. Ze flipte volledig.

Zo’n aanval van ongecontroleerde woede voelt als een zwerm sprinkhanen die over je heengaat. Je eerste neiging is jezelf te beschermen om niet kaal gevreten te worden en dus in de verdediging te schieten en van je af te slaan. Aanvankelijk ging ik nog in het defensief tegen haar ongefundeerde verwijten, maar zag al snel de zinloosheid hiervan in. Ik besloot de boosheid bij haar te laten. Het was háár boosheid. Ik wilde er niet door meegesleept worden. Dat sprak ik ook uit, maar dat gooide blijkbaar nog meer olie op het vuur. Haar boosheid werd een ziedende tirade, waarin geen spaan heel gelaten werd van mij. Wat je vaak in zo’n situatie ziet, gebeurde. Ze bediende zich venijnig van de 4 B’s: Beschamen, Beledigen en Beschuldigen vanuit de Behoefte om gelijk te hebben. De ad hominems waren niet van de lucht. Op dat moment was ik in haar ogen waarschijnlijk de vleesgeworden personificatie van de Vijand, misschien zelfs Rivaal.

Woede en intolerantie zijn de vijanden van het juiste begrip.

Mahatma Gandhi

Vanuit eigen ervaring weet ik dat mensen die problemen hebben met woede daar veelal onbewust een goede reden voor hebben. Alleen weten ze niet goed hoe met woede om te gaan. Vaak hebben ze geleerd hun woede te onderdrukken, maar wanneer we niet goed omgaan met woede kan het ons overweldigen. Hoe wij dan reageren wordt beïnvloed door ons aangeboren temperament en vroege familiale omgeving. Dat verklaart waarom verschillende mensen verschillend reageren. Sommigen ontploffen, bekritiseren, wijzen terecht of zeggen kwetsende dingen waarvan ze achteraf spijt hebben. Anderen houden hun woede in en zeggen niets. Zij vertonen ‘please gedrag’ of vermijden een conflict, maar hun wrok groeit. Woede vindt altijd een weg. Weer anderen tonen passief-agressief gedrag, waarbij de woede eruit komt als sarcasme, knorrigheid, prikkelbaarheid, stilte, of door middel van negatief gedrag zoals kille blikken, met deuren slaan, vergeten, achterhouden, te laat zijn, zelfs vreemdgaan.

De weg van woede
Als we onze woede ontkennen (of goedpraten) staan we niet toe deze te voelen of zelfs mentaal te erkennen. We zullen mogelijk niet realiseren dat we boos zijn gedurende dagen, weken, zelfs jaren na een gebeurtenis. Al deze problemen met woede zijn het gevolg van slechte rolmodellen bij het opgroeien. Leren omgaan met boosheid moet worden bijgebracht in de kindertijd, maar het kan gebeuren dat het onze ouders zelf ontbrak aan vaardigheden om met hun eigen volwassen woede om te gaan en daardoor niet in staat waren deze vaardigheden door te geven. Als één van beide ouders agressief of passief is, zouden we de één of de ander kunnen kopiëren. Als we geleerd hebben onze stem te verheffen, te schreeuwen en bedreigende armbewegingen te gebruiken, hebben we geleerd om macht uit te oefenen op onze omgeving. Woede is een controlerende emotie. Hoe groter we ons maken, hoe kleiner de ander in verhouding tot ons wordt.

Als we geleerd hebben onze stem niet te verheffen, verteld zijn niet boos te zijn, of een standje kregen als we boos werden, hebben we geleerd om het te onderdrukken. Veel mensen geloven dat het niet oké is, of niet ‘spiritueel’ is om boos te zijn en voelen zich daarom schuldig als ze het zijn. Toegeven (en werkelijk voelen) dat we boos zijn, gevolgd door acceptatie, bereidt ons voor op een constructief antwoord. Woede kan een signaal zijn van diepere gevoelens, verborgen pijn, onvervulde behoeften of dat er actie nodig is.

Woede begrijpen
Het begrijpen van onze reactie op woede omvat het ontdekken van onze overtuigingen over en houding ten opzichte van woede en over wat hun vorming hebben beïnvloed. Vervolgens moeten we onderzoeken en identificeren wat onze woede teweegbrengt. Als we vaak overdreven reageren en andermans acties als kwetsend zien, is het een teken van een wankele eigenwaarde. Als we onze eigenwaarde verhogen, ons innerlijk kind helen en geïnternaliseerde schaamte genezen, zullen we niet meer overdreven reageren of onze woede inhouden, maar in staat zijn om op een productieve en assertieve manier te reageren op wat onze boosheid ons wil zeggen.

Ik hoop dat mijn zusje de weg vindt naar de oorsprong van haar woede, met of zonder hulp. Zoals Michael Jackson zei: “In een wereld vol haat moeten we nog steeds durven hopen. In een wereld vol woede moeten we ons nog durven troosten. In een wereld vol wanhoop moeten we nog steeds durven dromen. En in een wereld vol wantrouwen moeten we nog steeds durven geloven.”

Een korte dialoog over de bron van woede: